Papież sprawuje swą suwerenną władzę przy pomocy rady, Świętego Kolegium, organów rządowych, to jest Sekretariatu Stanu, Rady do Spraw Publicznych Kościoła, kongregacji rzymskich, organów administracyjnych, czyli urzędów, administracji pałacowych i trybunałów, wreszcie organów doradczych, to jest rad, komisji i komitetów, o czym będzie mowa w następnym rozdziale. Wszystko stanowi skomplikowaną całość, której na ogół nie zna się zbyt dobrze. _
Z uwagi na zagęszczenie budynków i instalacji w Watykanie Główny Zarząd Służb Technicznych sprawuje odpowiedzialne funkcje rozdzielone pomiędzy różne służby, Służba budowlana odpowiedzialna jest za nowe budownictwo oraz naprawy i konserwację starych budynków: jej zawdzięczamy nową Salę Audien- cyjną (7000 miejsc siedzących i 15 000 stojących) w południowej części Miasta, obok Pałacu Świętego Oficjum, według projektu Pier Luigi Nerviego. Jednym z najpoważniejszych i stałych zadań tej służby jest naprawa dachów i murów zewnętrznych. Na niej również ciąży obowiązek nadzorowania i utrzymania dróg.
KONGREGACJA NAUKI (DOKTRYNY) WIARY ma za zadanie obronę wiary i moralności katolickiej. Bada ona nowe doktryny i ocenia je. Przedstawiane są jej do oceny także prace naukowe. Posiada również kompetencje dyscyplinarne w niektórych dziedzinach. Do Kongregacji tej włączona jest Międzynarodowa Komisja Teologiczna oraz Papieska Komisja Biblijna.
Przykłady z przeszłości skłoniły papieży do zaostrzenia przepisów gwarantujących wyborcom pełną i całkowitą swobodę wyboru. Zewnętrzne ingerencje polityczne, na przykład weto (ekskluzywa) ze strony Austrii podczas konklawe w 1823 roku wobec kardynała Severoli czy w roku 1903 wobec kardynała Rampolli de Tindaro oraz Hiszpanii podczas konklawe w 1830 roku wobec kardynała Giustinianiego, praktycznie stały się obecnie niemożliwe. W regulaminie konklawe z października 1975 roku Paweł VI posunął się jeszcze dalej, wyraźnie zakazując pod karą ekskomuniki jakiegokolwiek uzgadniania kandydata na papieża za życia poprzednika, jak również uzgadniania propozycji zawierającej warunki stawiane kardynałowi czy biskupowi, który mógłby zostać obrany papieżem. Te ograniczenia miały na celu jedynie uniemożliwienie i zakazanie manipulacji, które sprowadziłyby wybory papieża do poziomu niektórych wyborów politycznych. Nie można przy tym nie doceniać trudno zrozumiałej, nie dającej się określić sprawy interwencji Boskiej w wybór elekta. Jakże nie wspomnieć tu o stosunkowo niedawnym zwierzeniu jednego z elektorów, wyrażającego zadowolenie z wyboru papieża, którego przed wyborem, mówiąc po ludzku, nie darzył zbyt przychylnym uczuciem: ,,To Duch Święty pokierował naszym wyborem!”. Można by przytoczyć inne podobne świadectwa.
27 marca 1796 roku Bonaparte objął dowództwo nad armią włoską, którą Dyrektoriat wysyłał w celu zaatakowania Austrii w Lombardii. Przyszły cesarz Francuzów myślał tylko o Austrii, W wydanej do żołnierzy tuż przed zdobyciem Turynu odezwie ostrzegał: „Prochy pogromców Tarkwiniusza są jeszcze deptane przez morderców BassyilleW. Dyrektoriat z góry przyznał rację Bonapartemu, kierując do niego 7 maja posłanie, które zawierało w istocie nakaz grabieży Wiecznego Miasta: ,(Niektóre z jego pięknych monumentów, posągów, obrazów, medali, bibliotek, brązów, srebrnych Madonn, a nawet dzwonów, wynagrodzą nam koszty wizyty, którą mu [papieżowi! złożymy”.
Ludwik XIV był poruszony różnymi komentarzami Innocentego XI na temat odwołania Edyktu nantejskiego w 1685 roku, o czym doniósł królowi ambasador. Król postanowił się zemścić. Okazja nadarzyła się wkrótce. Ambasady różnych państw w Rzymie przyzwyczaiły się do traktowania dzielnic, w których znajdują się ich budynki, jako terytorium korzystającego z immunitetu dyplomatycznego. Nadużycie tego przywileju zachęcało do rozboju, ponieważ policja papieska nie mogła interweniować na tych terenach. Papież odwołał ten niezgodny z prawem zwyczaj, do tego stopnia nadużywany, że wszystkie misje zagraniczne chętnie się podporządkowały rozkazowi papieża. Jedynie Francja stanowiła wyjątek. Na polecenie Ludwika XIV ambasador Francji, markiz Charles Henri de Lavardin (1644-1701), wtargnął w roku 1687 do Rzymu na czele zbrojnego oddziału złożonego z 600 ludzi pod pretekstem utrzymania porządku w „wolnej strefie” ambasady. Innocenty XI ekskomunikował ambasadora. Król francuski odpowiedział na ten krok oddając nuncjusza w Paryżu pod nadzór policji oraz nakazał ponownie swoim oddziałom zająć hrabstwo Venaissin. Wtedy papież obłożył króla klątwą, o czym go potajemnie powiadomił. Posunięcie to, o którym mało kto wiedział, papież bowiem nie chciał nadawać mu rozgłosu, skłoniło Ludwika XIV do większej powściągliwości w działaniu. Trzeba było jednak czekać na pontyfikat Aleksandra VIII (1689-1691), aby porozumienie stało się możliwe.
Pius XII pozostawił po sobie znaczną spuściznę doktrynalną. Dwie z jego encyklik zasługują na przypomnienie. W Summi Pontificatus z 20 października 1939 roku papież podkreślił, że Kościół nie potępia żadnej formy rządów, a jedynym kryterium, którym się winien kierować, jest szczere poszukiwanie przez państwo wspólnego dobra dla wszystkich ludzi. Nie jest możliwe – mówił papież – uważać za poszukujące wspólnego dobra państwo, które „samo podaje się za absolutnego władcę, nie otrzymawszy na to od kogokolwiek mandatu”. W Sertum Lae- titiae z 1 listopada 1939 roku, skierowanej do episkopatu Stanów Zjednoczonych, papież nalegał na konieczność takiego działania, aby „bogactwo stworzone przez Boga dla wszystkich ludzi stało się udziałem wszystkich wedle zasad sprawiedliwości i miłosierdzia”, dodając, że prawo i obowiązek organizowania pracy ludzkiej spoczywa na pracodawcy i pracobiorcy, przy czym jeden i drugi powinni wykazać troskę o zadośćuczynienie słusznym potrzebom tych, którzy korzystają z owoców ich pracy. Państwo powinno interweniować jedynie w przypadku bezczynności lub uchylania się jednej ze stron. Wśród inicjatyw Piusa XII należy szczególnie wymienić pgłoszenie w czasie obchodów Roku Świętego 1950 dogmatu o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny.
Rada do Spraw Publicznych Kościoła działa przede wszystkim za pośrednictwem dyplomacji watykańskiej. Stolica Apostolska jest reprezentowana w 100 państwach przez nuncjuszy oraz pronuncjuszy: posiada delegatów papieskich w 14 państwach i w 6 grupach państw oraz przedstawicieli w 31 organizacjach międzynarodowych253. Rozróżnienie między nuncjuszem i pro- nuncjuszem wynika z przestrzegania lub nieprzestrzegania postanowień traktatu wiedeńskiego w sprawie obsadzania stanowiska dziekana korpusu dyplomatycznego, potwierdzonych przez konwencję wiedeńską z 22 marca-14 kwietnia 1961 roku o stosunkach dyplomatycznych: w państwach, które ją ratyfikowały, przedstawicielem Stolicy Apostolskiej jest nuncjusz, w innych pronuncjusz. Delegat apostolski reprezentuje Stolicę Apostolską w państwach, z którymi nie utrzymuje ona stosunków dyplomatycznych.
Systematycznie rozwijano umiędzynarodowianie różnych instytucji rzymskich oraz rekrutację współpracowników, także spośród ludzi świeckich obu płci, naturalnie w granicach kompetencji danego organu. Zreorganizowano rzymskie kongregacje, zarówno ich strukturę przez powołanie biskupów z różnych krajów na równi z kardynałami, jak i metody pracy przez uproszczenie procedur i przekazywanie niektórych uprawnień bądź ordynariuszom, bądź konferencjom episkopatów. Wreszcie, powołano różne nowe instytucje. Kolegialność biskupów znalazła swoje praktyczne zasto- sowanie w ustanowieniu, niekiedy w prawnym uznaniu, istniejących de facto instytucji, konferencji episkopatu, gromadzących biskupów tego samego państwa lub tego samego regionu geograficznego. Niewątpliwie ta właśnie instytucja w niektórych państwach narażała się niekiedy na krytykę z powodu tendencji stałych organów, sekretariatów lub komisji, do wkraczania w kompetencje okresowych zgromadzeń hierarchii. Chodzi tu nade wszystko o problem władzy, która nie mogłaby podawać w wątpliwość zasady sięgającej czasów Apostołów. Kolegialność biskupów znalazła inne praktyczne zastosowanie w ustanowionym przez Pawła VI w dniu 15 września 1965222 roku synodzie biskupów, zgromadzeniu doradczym, którego częstotliwość obrad, początkowo przewidziana na co dwa lata, została zmniejszona do lat trzech. Gromadziło ono obok członków rzeczywistych, na przykład prefektów kongregacji rzymskich i kilku osobistości wybranych przez papieża, przedstawicieli episkopatów całego świata oraz przełożonych zakonów, zgromadzeń i instytutów zakonnych.
Stanowisko Kościoła katolickiego jest znane, nawet jeśli niektóre lokalne czy indywidualne inicjatywy dają powody do przypuszczeń, że jedność doktryny doznała w ostatnich latach poważnego uszczerbku. Paweł VI niezmordowanie zwracał uwagę ludzi, nie tylko chrześcijan, na rozkład współczesnego społeczeństwa. Jego ostrzeżenia zostały przyjęte ze szczególną uwagą przez przywódców religii niechrześcijańskich. Niektórzy z nich nie wahali się przedsięwziąć podróży do Rzymu, aby spotkać się z papieżem — na przykład buddyjski patriarcha Laosu 8 czerwca 1973 roku, Dalaj-Lama 30 września 1973 roku, ulemowie Arabii Saudyjskiej — 25 października 1974 roku, buddyjscy mnisi tybetańscy — 17 stycznia 1975 roku, a 26 lutego 1975 roku przedstawiciele sintoizmu.
Utworzony 15 sierpnia 1967 roku w ramach reformy Kurii Zarząd Spraw Gospodarczych jest w rzeczywistości naczelną izbą kontroli finansowej. W skład jego wchodzi trzech kardynałów wspomaganych przez prawników, księgowych, sekretarzy i archiwistów. Zarząd ma za zadanie:
