Kuria Rzymska konstytuowała się stopniowo. Bardzo wcześnie mieli papieże sekretariat osobisty, który szybko się rozwijał. Wiadomo na przykład, że od początku IV wieku istniało biuro do spraw korespondencji papieskiej, co każe przypuszczać, że była ona już w tym okresie dość obfita. Trzeba było dość szybko powołać wyspecjalizowane służby dla odciążenia sekretariatu od spraw wymagających szczególnych kompetencji, dlatego całość spraw administracyjnych zostanie powierzona kancelarii. Zorganizowanie administracji o rozbudowanej strukturze datuje się na XV, XVI i XVII wiek. Marcin V powierzył sprawy zastrzeżone „tajnej izbie”: Innocenty VIII utworzył240 „sekretariat apostolski” składający się z 24 sekretarzy: Leon X sprecyzował kompetencje sekretarza papieża, którego funkcje zostały powierzone przez Innocentego X kardynałowi noszącemu odtąd tytuł sekretarza stanu.

Na miejsce Jana Pawła I kardynałowie wybrali 16 października 1978 roku polskiego hierarchę, kardynała Karola Wojtyłę, arcybiskupa Krakowa. Od czasów pontyfikatu papieża Holendra Hadriana VI, papieże zasiadający na Stolicy Piotrowej w liczbie 45 wybierani byli spośród włoskich członków Świętego Kolegium: zerwanie ze starą, niemal pięćsetletnią tradycją – dokładnie 455 lat – odbiło się głośnym echem w całym świecie, tym bardziej że nowy papież, Jan Paweł II, pochodził z państwa Europy Wschodniej o ustroju opartym na zasadach marksizmu, ale w którym ciągle utrzymuje się żywotność Kościoła.

Czy właśnie takiego człowieka potrzebował Kościół? Wybrany w wieku 58 lat papież Braschi był pięknym mężczyzną, toteż wierni od razu nazwą go i! Papa bello. Wysoki, szczupły, wyniosły, chociaż z rodu dość skromnego, potrafił imponować. Posiadamy liczne świadectwa podróżników, którzy przybywali do Rzymu uprzedzeni do papieża, a wyjeżdżali oczarowani. Był przystępny, życzliwy, uprzejmy w sposób dość tradycyjny, wykształcony, rozmiłowany w literaturze, sztuce, archeologii. Przywrócił Wiecznemu Miastu charakter ośrodka kulturalnego: zawdzięczamy mu reorganizację Muzeów Watykańskich. Dobry administrator, z wyjątkiem dziedziny finansów publicznych, z której nigdy nie zrozumiał niczego, i dobry dyplomata. Można mu postawić jedynie dwa zarzuty: brak energii i niezwykłą słabość dla własnej rodziny, która jej nadużywała193.

Artykuły żywnościowe przybywają do Watykanu przeważnie drogą kolejową. Dworzec Państwa Watykańskiego jest pomimo monumentalnego charakteru budynków przeznaczony głównie dla ruchu towarowego. Warto zresztą odnotować, że naczelnik biura spraw handlowych jest jednocześnie kierownikiem ruchu kolejowego. Ruch ten przekracza niekiedy potrzeby Miasta. Wyjątkowe okoliczności, na przykład kataklizmy, katastrofy, sytuacje wojenne, zmuszają bowiem Stolicę Apostolską do wysyłania całych pociągów żywności, lekarstw, namiotów, pościeli itp., przeznaczonych dla ludności krajów dotkniętych tymi klęskami. Wszystko zakupuje się bez podatku za granicą, rozdziela i oznacza w Watykanie, a następnie ładuje w plombowane wagony285, wysyłane do miejsc dotkniętych nieszczęściem286.

Obecność Francuzów w Rzymie przyniosła papiestwu jedynie chwilowe wytchnienie, bowiem wydarzenia toczyły się nader szybko. Dążenie Włochów do zjednoczenia dawało o sobie znać każdego dnia, a wysiłki dworu sabaudzkiego, wspierane przez zręcznych i chytrych polityków, takich jak hrabia Camillo Ca- vour (1810-1861), okazywały się coraz bardziej owocne. Wielkie wrzenie w Państwie Kościelnym powstrzymywała jedynie obawa przed reakcją międzynarodową w obronie niezależności papieża. Od roku 1859 wydarzenia następowały coraz szybciej na skutek wojny francusko-piemonckiej przeciwko Austrii. Secesja Romanii, która przyłączyła się do państwa piemonckiego, zapoczątkowała rozkład Państwa Kościelnego.

Jesienią 1860 roku Państwo Kościelne zostało ograniczone do obszaru, o jakim myślał Pius VII, skrawka ziemi o szerokości 50 kilometrów i długości 150 kilometrów, położonego wzdłuż Morza Tyrreńskiego, między Ansedonią, na północ od Civita Vecchia a Terracina. Napoleon III nalegał na Piusa IX, aby ten zrzekł się władzy świeckiej: papież zareplikował: „Nie mogę zrzec się tego, co nie należy do mnie”. Wkrótce, wbrew swej woli, papież będzie musiał ustąpić. 14 maja 1861 roku obradujący w Turynie pierwszy ogólnowłoski parlament proklamował Królestwo Włoch i zgłosił pretensje do Rzymu jako stolicy królestwa.

Zatargi Bonifacego VIII z Filipem Pięknym, zapoczątkowane w 1298 roku, zakończyły się w roku 1303 zamachem w Anagni, po którym nastąpiła śmierć papieża spowodowały one przeniesienie siedziby papiestwa do Awinionu oraz wielką schizmę zachodnią.

Co mógł uczynić nowy papież, Paweł II (1464-1471), rodem z Wenecji? Obojętność wielkich państw europejskich nie pozwoliła Stolicy Apostolskiej na rekrutację armii niezbędnej do odzyskania Konstantynopola. Papież zadowolił się moralnym i finansowym popieraniem takich przedsięwzięć, jak na przykład wyprawy Skanderbega (1403?-1468) przeciwko Turkom. Po Pawle II nastąpił przełożony generalny zakonu franciszkanów, Francesco della Rovere – Sykstus IV (1471-1484). Pontyfikat jego nie był bardzo pomyślny i wyróżnił się jedynie wzniesieniem słynnej Kaplicy Sykstyńskiej i założeniem Biblioteki Watykańskiej. Nowy zwierzchnik Kościoła okazał się bardziej księciem włoskim aniżeli papieżem. Jego śmierć stała się okazją do krwawych zamieszek w Rzymie, w wyniku których został obrany papieżem Genueńczyk Gianbattista Cibo jako Innocenty VIII (1484-1492). Niemało przyczynił się on do powstania smutnego obrazu papiestwa, co kilkanaście lat później stanie się pożywką dla ataków Lutra na hierarchię katolicką. Po nim nastąpił Aleksander VI (1492-1503), Borgia, człowiek bez skrupułów, potępiany przez dominikanina Girolamo Savonarolę (1452-1498).