HEREZJE I SCHIZMY – KONTYNUACJA
Każdy kryzys skłaniał papieży do zwoływania biskupów Kościoła Powszechnego na konsultacje za pośrednictwem soborów powszechnych, 8 na Wschodzie od IV do IX stulecia, 13 na Zachodzie od XII do XX wieku, Najbardziej doniosłe znaczenie miał Sobór Trydencki, trwający – co prawda z przerwami – prawie 20 lat (1545-1555 i 1559-1563), który przeciwstawił reformacji protestanckiej kontrreformacją katolicką, O ile sobory powszechne, ogólnie biorąc, określały wyraźnie doktrynę Kościoła i wywierały zawsze dobroczynne skutki, o tyle decyzje nie zawsze spotykały się z jednomyślnym uznaniem: dlatego przedłużały się następstwa początkowego kryzysu, dlatego również rodziły się niekiedy nowe kryzysy. Na przykład nazajutrz po Soborze Watykańskim I (1869-1870) powstał w Niemczech Kościół starokatolicki, skupiający przeciwników konstytucji Pastor aeternus, która głosiła nieomylność papieża w kwestii dogmatów. Sobór Watykański II (1962-1965) wyłonił podwójną opozycję: integrystów, którzy początkowo bardziej ,,papiescy” niż papież, odmawiali uznania tego, co Włosi nazywają aggior- namento, to znaczy dostosowania Kościoła do pewnych zmian zachodzących w społeczeństwie, oraz opozycję progresistów, mniej lub bardziej podatnych na wpływy marksizmu, przekonanych o tym, że ,,teologia powinna być klasowa i przekształcać się w strategiczno-taktyczny instrument rewolucji”295.