Kto może być obrany papieżem?

Teoretycznie każdy ochrzczony człowiek płci męskiej, nawet związany węzłem małżeńskim. W rzeczywistości od 1378 roku wybór elektorów padał wyłącznie na członków Świętego Kolegium, ale nie zawsze na‘ kardynałów mających tytuł biskupa236. Z chwilą przyjęcia wyboru elekt sprawuje władzę sądowniczą: w tej samej chwili ustają uprawnienia, jakie przysługują Świętemu Kolegium od chwili stwierdzenia zgonu poprzedniego papieża. Jeżeli elekt nie jest biskupem, musi uprzednio otrzymać władzę udzielania święceń kapłańskich: jest on rzeczywiście i w pełni papieżem dopiero z chwilą wyświęcenia na biskupa, czego dokonuje w możliwie najszybszym czasie kardynał dziekan Świętego Kolegium lub sprawujący jego obowiązki. Po wyrażeniu przez elekta zgody na wstąpienie na Stolec Piotrowy i po złożeniu przez kardynałów hołdu koledze, który przed chwilą stał się ich zwierzchnikiem, nazwisko elekta237 zostaje podane do wiadomości przez kardynała protodia- kona: oklaski, które rozlegają się w tej chwili, przypominają o udziale ludu rzymskiego w wyborach papieża w pierwszych wiekach istnienia Kościoła. Koronacja w kilka dni po wyborze nie dodaje niczego do prerogatyw papieża: jest tylko manifestacją jego zwierzchnictwa.

W swej osobie papież łączy trzy atrybuty. Jest przede wszystkim Biskupem Rzymu, następnie Pasterzem Kościoła Powszechnego, wreszcie świeckim zwierzchnikiem Państwa Miasta Watykańskiego. Obarczony ciężkimi obowiązkami związanymi z kierowaniem Kościołem, praktycznie nie może bezpośrednio zarządzać diecezją rzymską. W pierwszych wiekach problemy Kościoła nie miały takiego znaczenia i charakteru, jakiego nabrały z upływem czasu, i papież mógł administrować swoją diecezją. Sytuacja ta ulegała stopniowym zmianom, gdy wskutek łatwiejszych, a nade wszystko bezpieczniejszych i szybszych połączeń i komunikacji, liczba spraw kościelnych znacznie obciążyła papieża, zmuszając go do przybrania sobie wikariusza do spraw diecezji rzymskiej.

Papież sprawuje sam rządy nad Kościołem i czyni to w sposób niepodzielny

Był to początkowo zwykły kapłan, następnie biskup. W 1538 roku Paweł IV postanowił, że wikariusz papieża do spraw diecezji rzymskiej będzie członkiem Świętego Kolegium, stąd tytuł „kardynała wikariusza”. Nadawano go odtąd temu współpracownikowi papieża, który w jego imieniu kierował diecezją rzymską, dysponując uprawnieniami nadanymi przez papieża w ustalonych przezeń granicach. Instytucja stworzona przez Pawła IV uległa modyfikacji, gdy Pius XI konstytucją Ex Lateranensi pacto z 30 maja 1929 roku wyłączył terytorium Państwa Miasta Watykańskiego spod jurysdykcji kardynała wikariusza. Odtąd diecezja rzymska stanowi rozłączoną jednostkę jurysdykcyjną, przy czym część włoska jest administrowana przez kardynała wikariusza, a część watykańska przez generalnego, wikariusza z uprawnieniami biskupa. Pomimo tego przekazywania uprawnień papieże zawsze troszczyli się o wykonywanie w miarę możliwości funkcji biskupich w Wiecznym Mieście. Okresowe spotkania duchowieństwa rzymskiej diecezji, wizyty parafialne, uroczystości specjalnie zarezerwowane dla wiernych Rzymu świadczą o takiej trosce. Nie na darmo tytuł Biskupa Rzymu poprzedza wszystkie inne na oficjalnej liście tytułów nadanych papieżowi238.

Papież sprawuje sam rządy nad Kościołem i czyni to w sposób niepodzielny. Na mocy konstytucji Pastor aeiernus, przyjętej w 1870 roku przez Sobór Watykański I (XX powszechny), papież jest nieomylny w zakresie doktryny: ,,Przyjmujemy za dogmat, że papież, kiedy mówi ex cathedra, korzysta w pełni, z pomocą Boską obiecaną mu w osobie św. Piotra, z tej nieomylności, w którą Kościół jest wyposażony zgodnie z wolą Boskiego Odkupiciela, gdy określał On doktrynę wiary i obyczajów, a w konsekwencji – aby takie decyzje papieża były niezmienne same z siebie, a nie na mocy przyzwolenia Kościoła”. Nieomylność, która była przedmiotem namiętnych sporów w Niemczech i we Francji w czasie Soboru Watykańskiego I, jest wyraźnie ograniczona do niezbyt zresztą częstych definicji doktrynalnych. W innych dziedzinach papież jest omylny jak wszyscy ludzie. Nie przeszkadza to, że jego władza jest jedną z najbardziej rozległych.