Rok 1563 i Powszechny Sobór Trydencki

Pod kierunkiem mądrych kardynałów legatów, wspomaganych przez znakomitych teologów, jak dominikanin Pedro de Soto oraz generał jezuitów Diego Lainez (1512-1565), sobór omawiał kolejno poszczególne punkty porządku dziennego. Nie sposób podsumować tu w kilku słowach tego ogromnego i doniosłego dzieła – po raz pierwszy zdefiniowano różne problemy związane z teologią sakramentu oraz podjęto wiele decyzji o charakterze dyscyplinarnym. Wymieńmy dla przykładu dekrety w sprawie obowiązku rezydencji biskupów, kształcenia duchownych, seminariów, warunków mianowania kardynałów i biskupów, w sprawie synodów diecezjalnych, wizyt duszpasterskich, kazań itp. Rozstrzygnięcie pewnych problemów, takich jak katechizm, Ordo missae i księgi liturgiczne, Indeks itp., powierzono papieżowi, który miał zapewnić w ten sposób wprowadzenie w życie uchwał soboru.

15 grudnia 1563 roku XIX Powszechny Sobór Trydencki zakończył swoje obrady. ,,Dokonała się tak niezbędna reforma, a protestantyzm nie jest w stanie przedstawić niczego podobnego. W ten sposób niepewność i obawa zostały zastąpione zaufaniem oraz uczuciem wyzwolenia, które przybierze przesadną formę w okresie baroku. Ale jest to przede wszystkim sukces doktryny katolickiej, której podstawowe, tak krytykowane dogmaty krystalizują się w końcu w szeroką, dokładną i czystą syntezę.”179 Współcześni, nawet niektórzy protestanci, uświadamiali sobie, że Sobór Trydencki odbudował Kościół na jego tradycyjnych podstawach. Gdy bada się kolosalne dzieło dokonane przez Ojców Soborowych, można tylko podziwiać zakres przestudiowanych, omówionych i rozstrzygniętych problemów dogmatycznych, moralnych, dyscyplinarnych oraz z zakresu prawa kanonicznego. Pomimo swego zasięgu dzieło to odznacza się rzadką spójnością.

Bullą Benedictus Deus z 26 stycznia 1564 roku, opublikowaną dwa miesiące później wraz z dokumentacją soboru, Pius IV promulgował całość dekretów Soboru Trydenckiego. Większość państw uznała je natychmiast, natomiast kantony szwajcarskie oraz Cesarstwo Niemieckie dopiero po upływie dwóch lat. Francja, która była przeciwna zwołaniu soboru, zwlekała z przyjęciem jego postanowień, akceptując w końcu tylko dekrety o charakterze dogmatycznym. Po pomyślnym zakończeniu soboru Pius IV mógł wypowiedzieć swoje Nunc dimittis”. Zmarł 9 grudnia roku 1565, 2 lata i 4 dni po końcowym posiedzeniu soboru, pozostawiając swoim następcom piecze nad wykonaniem jego postanowień.