Jan XXIII

Dwie encykliki Jana XXIII zasługują na wyróżnienie. W Mater et Magistra, podpisanej 15 maja 1961 roku z okazji 70 rocznicy Rerum novarum, papież określił stosunki między Kościołem i społeczeństwem z jednej, a między Kościołem i światem pracy z drugiej strony, potępiając niektóre formy kapitalizmu, równie niebezpiecznego – jego zdaniem – jak komunizm. Posunął się jednak o wiele dalej niż poprzednicy, którzy nie musieli rozważać problemu, nie wyłaniającego się tak dramatycznie w ich czasach, a mianowicie problemu antagonizmu między narodami biednymi i bogatymi: „Ponieważ wszystkich ludzi całego świata łączą tak ścisłe wzajemne związki, że czują się oni jak gdyby mieszkańcami jakiegoś jednego domu, dlatego tym narodom, które są syte i posiadają duże zasoby wszelkich dóbr, nie wolno zaniedbywać losu innych krajów, które przechodzą tak wielkie wewnętrzne trudności, że ich mieszkańcy cierpią nieledwie nędzę i głód, nie mogąc też korzystać jak należy z podstawowych praw ludzkich. Jest to tym bardziej ważne, że przy wzrastającej z każdym dniem pewnego rodzaju zależności między państwami jest niemożliwe, by mogły one utrzymać długo między sobą tak potrzebny pokój, skoro ich warunki gospodarcze i socjalne wykazują zbyt wielkie rozpiętości”.

W Pacem in lerris, ogłoszonej w 1963 roku, Jan XXIII poruszał problemy międzynarodowe w dziedzinie społecznej, ekonomicznej i politycznej. Dokument ten stanowił obronę sposobu rozwiązywania sporów drogą rokowań i pojednania. Przyjęto go komentarzami, nie zawsze bezstronnymi, w niemałym stopniu przyczyniły się one do zniekształcenia jego wymowy. Jan XXIII nie zdążył się jednak z nimi zapoznać. Zmarł 3 czerwca 1963 roku.

21 czerwca 1963 roku konklawe obrało papieżem arcybiskupa Mediolanu, który był jednym z dwóch zastępców sekretarza stanu Piusa XII. Kardynał Giovanni Battista Montini, urodzony w Brescii 26 września 1897 roku, przyjął imię Pawła VI (1963- 1978). Początek swego piętnastoletniego pontyfikatu poświęcił doprowadzeniu do pomyślnego zakończenia Soboru Watykańskiego II.