SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI

Sąd ten rozstrzyga częściowo sprawy cywilne, częściowo karne. Posiada trzy wydziały, jeden dla spraw świeckich, drugi dla spraw cywilnych o charakterze majątkowym lub ekonomicznym należących do jurysdykcji kościelnej, trzeci dla spraw należących wyłącznie do jurysdykcji kościelnej.

Liczba spraw rozpoznawanych w postępowaniu karnym nie jest zbyt wysoka. W niedawnych latach odbiły się głośnym echem dwie sprawy: sprawa kradzieży medali w apartamentach papieża, dokonanej przez monterów telefonicznych, oraz sprawa kradzieży dokonanej przez członka służby porządkowej. Ponieważ watykański sędzia śledczy nie wahał się zwrócić z rekwizycją sądową do władz państwa włoskiego, na terytorium którego znajdowali się paserzy, część prasy skrytykowała tę normalną w końcu procedurę, tylko dlatego, że chodziło o Watykan. W obu tych sprawach sąd pierwszej instancji wymierzył kary więzienia.

Areszt śledczy, stosowany dla potrzeb toczącego się śledztwa, gdy zachodzi konieczność zatrzymania podejrzanego, a także więzienie, znajdują się w zakładach karnych Państwa. Były one przez długie lata nieczynne, wykorzystywano je niekiedy jako magazyny żywności lub materiałów i sprzętu. Trzeba było je ponownie otworzyć, co jest bez wątpienia znakiem czasu290, Jeśli wierzyć pogłoskom, cele więzienne są wygodne, a reżim penitencjarny w stosunku do pensjonariuszy względnie łagodny.

Trybunał Roty pełni rolę sądu apelacyjnego, a Sygnatura Apostolska rozpoznaje sprawy jako sad kasacyjny. Państwo Miasta Watykańskiego jest, jak mawiał Pius XII, ,,niedostrzegalnym punktem na globie”, bagatelką w porównaniu z Państwem Kościelnym ubiegłych stuleci. Stolica Apostolska straciła niewątpliwie znaczącą władzę świecką, ale władza ta, dostosowana do okoliczności, w jakich Kościół egzystował na przestrzeni całego średniowiecza i nawet jeszcze na początku czasów nowożytnych, nie odpowiadała już wymogom czasów, których rysem charakterystycznym była ewolucja Europy nazajutrz po wielkich wstrząsach u schyłku XVIII i na początku XIX wieku. Tracąc władzę świecką, Stolica Apostolska uzyskała wolność duchową. Ta zdobycz jest bezcenna.